Rozpatrując gotowość do nauki, powinniśmy wziąć pod uwagę rozwój procesów poznawczych i ruchowych, które umożliwiają opanowanie podstawowych technik szkolnych jak czytanie, pisanie i liczenie, rozwój społeczny, emocjonalny i fizyczny a także zasób umiejętności i wiadomości, stanowiąc podstawę nauki w klasie pierwszej.
O dojrzałości fizycznej dziecka do podjęcia nauki szkolnej decyduje szeroko rozumiany stan zdrowia obejmujący sprawność ruchową, motoryczną i manualną, poprawnie funkcjonujące narządy zmysłów, odporność na zmęczenie, choroby czy wysiłek fizyczny. Dziecko takie jest bardziej zahartowane, zdolne do większego wysiłku, także intelektualnego. Dojrzałość emocjonalna to pewna równowaga psychiczna i zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć. To również odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich. Jej brak przejawia się wybuchami złości, płaczem, popadaniem w konflikty z rówieśnikami, agresją, nadmierną wrażliwością, brakiem cierpliwości, zahamowaniem, niepewnością czy lękami. Z dojrzałością emocjonalną nierozerwalnie związana jest dojrzałość społeczna, obejmująca relacje z innymi, umiejętność nawiązywania kontaktów, współdziałanie w grupie, przestrzeganie zasad postępowania czy obowiązujących norm i wartości. O jej osiągnięciu świadczy stopień samodzielności i zaradności dziecka w różnych sytuacjach, obowiązkowość, samodzielność, poczucie odpowiedzialności za swoje działanie, umiejętność pokonywania trudności i dążenia do osiągnięcia celu, ale również przyjmowania niepowodzeń. Dziecko dojrzałe społecznie prawidłowo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłym, potrafi współżyć w zespole, przestrzegać obowiązujących reguł życia w zbiorowości, przestrzegać zawartych umów. Charakteryzuje go zdyscyplinowanie, obowiązkowość czy samodzielność. Dziecko, które osiągnęło dojrzałość społeczną i emocjonalną prawidłowo i w sposób naturalny nawiązuje kontakty z rówieśnikami oraz z dorosłymi. Kontakty te, są istotnym czynnikiem kształtowania się mowy, dlatego dziecko dojrzałe w tym zakresie powinno umieć słuchać wypowiedzi innych osób, rozumieć polecenia dorosłych, swobodnie wypowiadać się. Powinno też umieć dzielić się wrażeniami, wyrażać swoje pragnienia i oceny.Na dojrzałość umysłową składa się wiele czynników, m.in.:· koncentracja uwagi – dziecko potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego co mówi nauczyciel, rozumie i spełnia polecenia, potrafi koncentrować się na konkretnych zadaniach ignorując inne bodźce.· rozwój mowy - dziecko posiada umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się opowiadania, wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów. Prawidłowa jest artykulacja oraz zasób słów i pojęć. Mowa jako narzędzie myślenia w znacznym stopniu odzwierciedla poziom rozwoju umysłowego dziecka.· rozumienie symboliki – dziecko potrafi oderwać się od konkretnych przedmiotów i zjawisk, coraz sprawniej posługuje się pojęciami i symbolami. Dzięki umiejętności myślenia symbolicznego dostrzega związek między znakami graficznymi (litery i cyfry), a odpowiadającymi im znaczeniami.· operacje myślowe – dziecko rozumie związki zachodzące między faktami, posiada umiejętność interpretowania nowych sytuacji, historyjek obrazkowych, ilustracji. Potrafi dokonać klasyfikacji przedmiotów według określonego kryterium, rozumie wydawane polecenia oraz instrukcje do zadań (adekwatnie do wieku). Dziecko jest aktywne poznawczo, dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu.· percepcja wzrokowo - słuchowa oraz koordynacja wzrokowo - ruchowa– dziecko umie dokonywać analizy oraz syntezy wzrokowej niezbędnej w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania, porównywania i odtwarzania kierunków, położenia i proporcji wymiarów odwzorowywanych form graficznych. Umiejętność kontrolowania wzrokiem własnych ruchów pozwala mu świadomie nimi kierować.
Na dojrzałość umysłową dziecka składa się określony poziom myślenia oraz zasób wiedzy o otaczającym świecie. O rozwoju w tym zakresie w dużym stopniu decyduje aktywność dziecka i jego ciekawość świata. Dojrzałość umysłowa przejawia się w zainteresowaniu nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Nie ma problemów ze zrozumieniem przekazywanych wiadomości, poleceń, instrukcji czy treści czytanego opowiadania, bajki, lektury. Dziecko 7 – letnie ma już pewien bagaż doświadczeń, spostrzeżeń, który umożliwia mu rozwój wyobraźni i myślenia pojęciowego. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę również poziom rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, oraz analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania. Wszystkie omówione wyżej aspekty dojrzałości szkolnej są jednakowo ważne, pozostają ze sobą w ścisłym związku i współzależnościach, a gdy tempo zmian zachodzących w obrębie każdego aspektu rozwoju jest zbliżone można mówić o harmonijnym rozwoju i osiągnięciu dojrzałości szkolnej. Należy pamiętać, że tylko wzajemna zgodność poziomów rozwoju daje możliwość sprostania wymaganiom szkoły. Jednak rozwój dziecka w poszczególnych zakresach nie zawsze przebiega równomiernie. Czasem np. umiejętność postępowania w sytuacjach społecznych przerasta rozwój umysłowy i odwrotnie. W przypadku jakichkolwiek problemów czy wątpliwości rodzice mogą zgłosić się na badania do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Po dokładnej diagnozie można sprecyzować problem, sformułować program pracy, określić kierunki i metody działania. Systematyczna praca powinna przynieść efekty. Gdy jednak zaburzenia są zbyt silne i nie ma możliwości szybkiej poprawy, proponuje się dziecku i jego rodzicom tzw. odroczenie obowiązku szkolnego. Dodatkowy rok przeznaczony jest na intensywną pracę stymulującą rozwój zaburzonych funkcji. Najszersze i najnowsze ujęcie dojrzałości czy gotowości szkolnej obejmuje zarówno poziom rozwojowy, jaki prezentuje dziecko rozpoczynające naukę w szkole, jak i wymagania stawiane mu przez instytucje nauczające oraz osoby wymagania te realizujące. Obecnie, bowiem dojrzałość szkolną definiuje się jako wynik interakcji między zdatnym do szkoły dzieckiem a środowiskiem rodzinnym i wychowaniem przedszkolnym, jako efekt współdziałania dziecka i dorosłych tworzących warunki do uczenia się. Zdaniem Bigdy i Grabowskiej w dojrzałości szkolnej brane winny być pod uwagę dwa momenty: właściwości rozwoju dziecka i wymagania szkoły. Dlatego tak ważnym jest osiąganie równowagi między możliwościami rozwojowymi dziecka, a wymaganiami współczesnej szkoły. Należy jednak pamiętać, że dojrzałość, to proces polegający na długotrwałych zmianach w rozwoju psychofizycznym dziecka. Wspomniane autorki szczegółowo definiują zakres dojrzałości szkolnej wskazując w poszczególnych sferach rozwoju te warunki, które muszą być spełnione, aby dziecko bez trudu realizowało program szkolny, i tak w:· sferze fizycznej – wzrost i ciężar ciała, sprawność motoryczna, funkcja zmysłowa i stan zdrowia,· sferze umysłowej – rozumienie symboli, orientacja w świecie, opanowanie mowy, operacje umysłowe,· sferze społecznej – poczucie obowiązku, kontakty społeczne, zbiorowe współdziałanie, samopoczucie w grupie,· sferze emocjonalnej – kierowanie uczuciami, uzewnętrznianie uczuć,· sferze wolicjonalnej – wytrwałość w pracy, celowa działalność, podejmowanie inicjatyw, doprowadzanie podjętych działań do końca.
Trudno jest jednoznacznie określić, które czynniki spowodują, że dziecko osiągnie w szkole sukces, bo problem dotyczy procesów rozwojowych człowieka. Zapewne tylko prawidłowy rozwój we wszystkich sferach daje dużą szansę sprostania wymaganiom szkolnym.
Zatem, jakimi cechami winno charakteryzować się dziecko określane mianem dojrzałego do podjęcia obowiązku szkolnego? (kryteria dojrzałości szkolnej)W zakresie dojrzałości fizycznej dziecko 6 – letnie jest :-ogólnie sprawne ruchowo,-posiada sprawność manualną,-nie ma zaburzonej koordynacji wzrokowo-ruchowej,-charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem zmysłów: wzroku, słuchu itp.-odporne na choroby i zmęczenie.Dziecko dojrzałe umysłowo jest:-aktywne poznawczo-chce się uczyć, (cechuje je ciekawość poznawcza), chce przyswajać wiadomości i nabywać nowe umiejętności.-interesuje się czytaniem i pisaniem,-dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku, w którym żyje,-rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń będących podstawą do rozwoju pojęć,-potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel, rozumie i spełnia jego polecenia,-swobodnie i w sposób zrozumiały dla otoczenia wypowiada się, opowiada, wyraża życzenie, pytania, własne sądy, wnioski i oceny.W zakresie dojrzałości do czytania i pisania dziecko:-dokonuje analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej niezbędnych w procesie różnicowania kształtów, dźwięków, ich rozpoznawania, porównywania i odtwarzania,-rozumie znaczenie wyrazów jako graficznych odpowiedników słów,-posiada orientacje przestrzenną, co umożliwia rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków, położenia i proporcji wymiarów odwzorowywanych form graficznych,-ma pamięć ruchową-umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na obraz ruchu,-świadomie kieruje swoimi ruchami dzięki umiejętności kontrolowania wzrokiem własnych ruchów.Natomiast dojrzałość do matematyki wyraża się w tym, że dziecko 6-letnie-rozumie i umie określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu,-potrafi sklasyfikować przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru,-umie dokonywać na konkretach dodawania i odejmowania w zakresie 10.W zakresie dojrzałości emocjonalno – społecznej dziecko jest:-w znacznym stopniu samodzielne,-chętnie i łatwo nawiązuje kontakty z nauczycielem i kolegami,-posiada umiejętności podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny,-potrafi uczestniczyć w pracach społecznych,-obowiązkowe, wytrwałe i wrażliwe na opinię nauczyciela,-cechuje się takim stanem równowagi nerwowej, która umożliwia opanowanie niepożądanych zachowań-reakcji emocjonalnych, których stopień nasilenia jest adekwatny do sytuacji. Jeśli chodzi o dojrzałość wolicjonalną dziecko przejawia:- własną inicjatywę, - odznacza się celowością działania, - wytrwałością w pracy, - umiejętnością doprowadzania podjętych zadań do końca. Jednak, ponieważ rozwój we wszystkich wymienionych sferach nie zawsze następuje równomiernie, a poczynione przeze mnie obserwacje dowodzą, że dzieci przychodzące do szkoły mają tylko pozornie równy start, rodzi się, zatem pytanie: Co wpływa na osiągnięcie przez dziecko 6 – letnie dojrzałości szkolnej?Szeroko zakrojone badania, prowadzone przez Barbarę Wilgocką – Okoń, dowiodły, że istnieje wyraźna zależność między dojrzałością szkolną dzieci i ich środowiskiem. Różnice miedzy warunkami życia dzieci mieszkających na wsi i w mieście prowadziły do powstania znaczących różnic w poziomie gotowości dzieci do szkoły. Znacznie silniej zaznaczały się one, bowiem w obrębie środowiska niż wieku dzieci, co umożliwiło sformułowanie tezy, że nie wiek decyduje o dojrzałości, ale środowiskowo uwarunkowany los życiowy dziecka, jego możliwości rozwojowe. Kolejną zależnością ujawniona w toku badań była zależność osiągnięć rozwojowych od wykształcenia rodziców. Istotne różnice zarysowały się pomiędzy poziomem dojrzałości umysłowej dzieci matek z wykształceniem podstawowym, a matek z wykształceniem średnim czy wyższym. Z badań wynika, że gotowość szkolna uwarunkowana jest również przez instytucje powołane do sprawowania opieki i wychowania, czyli przedszkola. Tu, najistotniejsze różnice dotyczące poziomu dojrzałości do nauki w szkole dotyczą dzieci wiejskich objętych i nie objętych wychowaniem przedszkolnym.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz